Ramonda nathaliae Panč. et Petrović 1882

Pun naziv taksona:

Ramonda nathaliae Panč. et Petrović, Fl. Agri Nyss. 574 (1882)

Petrović, S. (1882): Flora okoline Niša. - Kraljevsko-srpska državna štamparija, Beograd, xxxii + 950 pp.

Locus classicus: Jelašnica: Visoki kamen (Petrović 1882: 574).

Opis: Višegodišnja zimzelena zeljasta biljka snažnog rizoma i listova sakupljenih u prizemnu rozetu. Listovi najčešće eliptično-jajasti do jajasti sa izraženom drškom. Listovi po obodu sitni i pravilno nazubljeni; gornja strana listova sa razređenim braonkastim dlakama; ivica listova, odnosno vrhovi zubaca i donja strana listova duž nerava, kao i drška sa dugačkim braonkastim dlakama. Cvetna drška izbija iz centra rozete, visoka je do 10 cm sa 1-3 (4-5) cvetova. Krunica tamno ljubičasta, retko bela, tanjirasta sa narandžastom osnovom, sastavljena najčešće od 4 ređe 5-6 listića. Plod čaura sa velikim brojem sitnih semena.

Opšte rasprostranjenje: Endemit centralnog dela Balkanskog poluostrva rasprostranjen u Makedonija, Srbiji i severnoj Grčkoj. U Makedoniji je relativno česta u klisurama desnih pritoka Vardara (Treska, Babuna, Topolka, Crna reka, itd.) i okolnim planinama (Jakupica, Kozjak, Nidže, Kožuf). U Grčkoj je rasprostranjena u graničnim područjima sa Makedonijom (planine Tzena, Vermion, Voras), a pominje se i za Epir. Rasprostranjenje u Srbiji: Suva planina (Trem, Mosor, Sokolov kamen, Goleš), Radovanski kamen iznad sela Jelašnica (Visoki kamen), Oblik u Sićevačkoj klisuri iznad sela Ostrovica., Šarplanina (padine Ljubotena).

Stanište: Pukotine severno eksponiranih krečnjačkih stena u dijapazonu nadmorskih visina od 350-1800 m (u Makedoniji do 2150 m). Nastanjuje eksponirane stene, ali se često sreće i na stenama u okviru odgovarajuće reliktne šumske vegetacije, npr.Fago Colurnetum na Suvoj planini. Obrazuje endemo-reliktne hazmofitske zajednice npr. Erysimo-Ramondaetum nathaliae na Suvoj planini i Ceterachi-Ramondaetum serbicae ramondaetosum nathaliae na Radovanskom Kamenu iznad sela Jelašnica i na Obliku u Sićevačkoj klisuri.

Ostalo: Na svim staništima u Srbiji brojnost populacija je relativno velika. Male i ograničene populacije sreću se lokalno, npr. na jednoj steni u šumi ali u okviru glavnog arealskog prostora. Procenjuje se da na Radovanskom Kamenu živi negde oko 1500 reproduktivnih individua, dok je njihov broj na Obliku u Sićevačkoj klisuri znatno manji. Na Suvoj planini gde raste u najvećem broju i gde je najveći deo njenog areala u Srbiji, približnu brojnost populacije je teško utvrditi. Prema gruboj proceni, na osnovu veličine areala, kao i procena na Radovanskom Kamenu, veličina populacije na Suvoj planini mogla bi iznositi više desetina hiljada primeraka. Populacije ne pokazuju tendencije smanjenja brojnosti, a uzrasna struktura se odlikuje dominacijom adultnih primeraka.

Sakupljanje za herbarske zbirke i botaničke bašte predstavlja jedan od najznačajnijih faktora ugrožavanja. Prema posmatranjima na terenu uklanjanje šumske vegetacije čime se stene na kojima rastu ove biljke izlažu ekstremnijim mikroklimatskim uslovima ne utiču na brojnost populacija. Prirodno raspadanje stena na staništima ove vrste samo delimično može uticati na brojnost populacije, odnosno ona je od zanemarljivog značaja.

Kao tercijarni relikt i endemit jedna je od nekoliko vrsta tropsko-suptropske familije Gesneriaceae na tlu Evrope. Često se uzima kao primer živog fosila balkanske i evropske flore. Florogenetski ukazuje na tropske, verovatno afričke veze balkanske flore za vreme tercijara.